De Awb en enkele basisbegrippen

In Week 2 hebben we gezien dat het staatsrecht van groot belang is voor de organisatie van het bestuur van ons land. We hebben ons in die week vooral gericht op de bevoegdheden van de centrale overheid. De bevoegdheid tot het maken van regels en het nemen van beslissingen kan echter ook bij andere instanties liggen. Te denken valt aan gemeenten, provincies en waterschappen, maar dat is slechts het topje van de ijsberg. Er zijn zo’n 1600 organisaties en instanties die we rekenen tot de overheid! Al deze instanties hebben specifieke bevoegdheden en zijn bij de uitoefening daarvan gebonden aan het recht. Hoe wordt ons land bestuurd?

Laten we weer beginnen met ons schema. We zitten in het publiekrecht:

Ook het bestuursrecht kent een materiële (inhoudelijke) kant en een formele (processuele) kant. Het materiële bestuursrecht gaat over de juridische normen die gelden in de relatie tussen bestuur en burger en over de verhouding tussen organen van het bestuur onderling. Het gaat daarbij onder meer om regels waaraan de overheid zich moet houden bij het nemen van besluiten. Het formele bestuursrecht (het bestuursprocesrecht) gaat over de bescherming en handhaving van de rechten, plichten en belangen van burgers en de overheid. Daarin zijn bijvoorbeeld de procedures te vinden om bezwaar te maken tegen een overheidsbesluit.

Zoals we bij het privaatrecht hebben gezien – en volgende week bij het strafrecht zullen zien – zijn de materiële en de formele kant van een rechtsgebied vaak geregeld in afzonderlijke wetten. Zo heeft het privaatrecht een Burgerlijk Wetboek en een Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en het strafrecht een Wetboek van Strafrecht en een Wetboek van Strafvordering. Bij het bestuursrecht ligt dit iets anders. Hier is één wet van bijzonder belang: de Algemene wet bestuursrecht (Awb). Daarin zijn zowel de belangrijkste materiële als formele regels van het bestuursrecht te vinden. Het is niet de enige regeling die bestuursrechtelijke bepalingen bevat, maar wel verreweg de belangrijkste.

• De afkorting van deze wet is ‘Awb’ (grote letter A, kleine w, kleine b)!

Nog niet eens zo heel lang geleden (tot het begin van de jaren ’90 van de vorige eeuw) was het bestuursrecht enorm versplinterd. Er waren veel soorten regelingen en voorschriften die onderling nogal eens van elkaar verschilden. Met de grondwetswijziging van 1983 kwam daar verandering in. De wetgever maakte een wet die algemene regels van bestuursrecht bevatte. In 1994 traden de eerste twee grote stukken (‘tranches’) van de Awb in werking. In 1998 de derde en in 2009 de vierde. Ook tussen deze ‘tranches’ door krijgt de Awb natuurlijk af en toe ‘updates’.

• De Awb is dus een hele moderne wet! Helemaal als je bedenkt dat bijvoorbeeld het Wetboek van Strafrecht stamt uit 1881 en de Auteurswet uit 1912. Natuurlijk zijn deze wetten door de jaren heen wel wat gemoderniseerd. Daarnaast kunnen de regels uit deze wetten ook met hun tijd mee, door ze op een moderne manier te interpreteren. Aan de interpretatiemethoden is in Week 1 al eerder aandacht aan besteed.

De bestuursrechtelijke regelgeving valt uiteen in 3 delen:

Algemeen deel

• Algemene wettelijke voorschriften over de verhouding tussen burger en bestuur.
• Hoofdzakelijk neergelegd in de Awb.

Bijzonder deel

• Rechten, plichten en bevoegdheden van het bestuur op specifieke deelterreinen (denk aan het onderwijsrecht of het belastingrecht).
• Bijzondere rechten en plichten van de burger.

Ongeschreven deel

• Beginselen met normen die gelden in de verhouding tussen het bestuur en de burger.

We gaan in deze course hoofdzakelijk kijken naar het algemene deel van het bestuursrecht.