نحوه دیده شدنِ یک محوطه
نحوه دیده شدنِ یک محوطه – این که یک محوطه چه‌طور در تصویر نمایان می‌شود، روی نحوه‌ای که آن را تفسیر و درک می‌کنیم، تاثیر می‌گذارد. تفسیر تصویر یعنی فرآیند استفاده از دانش‌مان برای این که تصمیم بگیریم چه اجزایی را در یک محوطه باستانی می‌بینیم، و این که این اجزاء ممکن است چه معنایی داشته باشند. برای تعیین آنچه می‌بینیم، باید دو فاکتور اصلی را در نظر بگیریم. در ادامه توضیح می‌دهیم که این دو فاکتور کدام‌ها هستند.
ویژگی‌های تصویر
تصاویر ماهواره‌ای «بُرداری» (rasters) هستند، در واقع از شبکه‌ای از سلول‌ها (یا «پیکسل») تشکیل شده‌اند، که هر کدام مختصات خود را دارند. به زودی دوره‌ي دیگری خواهیم داشت و جزئیات فنیِ ویژگی‌های تصویر را عمیق‌تر بررسی خواهیم کرد. فعلا، کافی است بدانید که نوع و کیفیت تصویر روی آنچه می‌بینیم، تاثیر می‌گذارد (تصویر ۱). هفته پیش گفتیم زاویه‌ای که عکس گرفته شده (عمودی یا مورب) و جایگاه خورشید (و در نتیجه سایه‌ها) می‌توانند روی شکل اجزای تصویر تاثیر بگذارند (تصویر ۲).
تصویر ۱: یک قبرستان متعلق به عصر مفرغ آغازین در هلبان، عمان در دو تصویر متفاوت گوگل ارث. توجه کنید که محوطه در تصویر سمت چپ با وضوح بیشتری نشان داده شده است. کیفیت تصویر روی تفسیر تاثیر می‌گذارد. تصاویر © ماکسار تکنولوجیز. (کلیک کنید تا تصویر بزرگ شود) (کلیک کنید تا تصویر بزرگ شود)
تصویر ۲: زاویه تابش خورشید و سایه‌ای که در نتیجه‌‌ي آن می‌افتد، کیفیت تصویر را تعیین می‌کنند. (کلیک کنید تا تصویر بزرگ شود) (کلیک کنید تا تصویر بزرگ شود)
ویژگی‌های محیطی
فاکتورهای محیطی روی نحوه دیده شدن محوطه‌های باستانی تاثیر می‌گذارند. فاکتورهای کلیدی شامل موارد زیر می‌شوند:
خاک، زمین‌شناسی و ریخت‌شناسی
خاک و زمین‌شناسی محلی روی آنچه در یک تصویر می‌بینیم، تاثیر می‌گذارند. رنگ‌مایه/تک‌رنگ اجزای یک محوطه باستان‌شناسی بسته به رطوبت خاک تغییر می‌کند – خاک خشک‌تر ته‌رنگ روشن‌تری دارد. این ممکن است باعث شود تا اجزای یک محوطه باستانی راحت‌تر دیده شوند. (تصویر ۳). بافت هم قابل ملاحظه است. بعضی از سطوح قلوه‌سنگی را سخت می‌شود تفسیر کرد (تصویر ۴). بعضی از محققان سعی کرده‌اند از روی خاک‌ِ اطراف یک «جزء باستان‌شناسی» محوطه‌ها را شناسایی کنند. اما، هنوز باید کلی کار انجام شود تا بشود این شیوه را به عنوان یک شیوه استاندارد به کار گرفت.
تصویر ۳: تفاوت رنگ خاک باعث می‌شود تا بعضی از اجزای یک محوطه باستان‌شناسی راحت‌تر به چشم بیایند (کلیک کنید تا تصویر بزرگ شود) (کلیک کنید تا تصویر بزرگ شود)
تصویر ۴: روستای عصر آهن نزدیک رُستاق در عمان را سخت می‌شود به خاطر زمین‌شناسی قلوه‌سنگی آن محل در تصویر گوگل ارث شناسایی کرد. تصویر © ۲۰۲۱ ماکار تکنولوجیز. (کلیک کنید تا تصویر بزرگ شود) (کلیک کنید تا تصویر بزرگ شود)
فصل‌ها و پوشش گیاهی
منظرها در طول سال تغییر می‌کنند. این را می‌شود در پوشش گیاهی متفاوت و مقدار آبی که خاک دارد (رطوبت خاک) (تصویر ۵) دید. پوشش گیاهی می‌تواند محوطه‌های باستانی را آشکار یا پنهان کند، برای مثال در امتداد نوار ساحلی شمال آفریقا (تصویر ۶). بعضی اوقات، در نقاطی که زیر سطح خاک محوطه‌های باستانی وجود دارند، رویش گیاه کمتر است. (تصویر ۷) بعضی از اجزای یک محوطه باستان‌شناسی را می‌شود در بعضی از زمان‌های مشخص در طول سال راحت‌تر مشاهده کرد. (تصویر ۸).
تصویر ۵: تفاوت‌های فصلی در عنجر قابل مشاهده هستند. یک محوطه میراث جهانی یونسکو در لبنان در گوگل ارث دیده می‌شود. تصویر © ۲۰۲۱ سی‌نت/ایرباس
تصویر ۶: چنانکه در گوگل ارث دیده می‌شود، درختان اطراف شحات را در لیبی پوشانده‌اند. تصویر © ۲۰۱۷ دیجیتال‌گلوب
تصویر ۷: گیاه‌نشان‌هایی که پوشش گیاهی ایجاد می‌کند
تصویر ۸: دید، ظاهر و سطح محوطه‌های نیمه‌غرق‌شده در دریاچه حمرین در عراق در تابستان و زمستان به شکل قابل ملاحظه‌ای متفاوت هستند (سنتینل-۲ عکس از ای‌اس‌ای). (کلیک کنید تا عکس بزرگ شود) (کلیک کنید تا تصویر بزرگ شود)
فصلی از سال که عکس در آن گرفته می‌شود روی دیدِ اجزای یک محوطه باستان‌شناسی تاثیر می‌گذارد (تصویر ۹). به تصویر ۹ دقیق‌تر نگاه کنید. این تصویر یک مکان مشابه را در فصل‌های مختلف نشان می‌دهد. کدام عکس اجزای یک محوطه باستان‌شناسی را بهتر از سایر عکس‌ها نشان می‌دهد؟
تصویر ۹: گذر فصول روی چگونگی دیده شدنِ اجزای یک محوطه باستان‌شناسی تاثیر می‌گذارد و این موضوع در چند عکس گوگل ارث مشاهده می‌شود. تصاویر © ۲۰۱۷ دیجیتال‌گلوب. (کلیک کنید تا عکس بزرگ شود) (کلیک کنید تا تصویر بزرگ شود)
پوشش سطح زمین
چگونگی پوشش سطح زمین (مثلا، جنگلی یا مردابی) می‌تواند روی انواع اجزای یک محوطه باستان‌شناسی که می‌توانیم ببینیم، تاثیر بگذارد. (تصویر ۱۰). همچنین، «استفاده از زمین» یعنی شیوه‌ای که انسان‌ها از طریق آن از سطح مشخصی از زمین استفاده می‌کنند، می‌تواند روی محافظت، نحوه دیده شدن و راحتی تفسیر محوطه‌های باستان‌شناسی تاثیر بگذارد.
تصویر ۱۰: یو‌اس‌جی‌اس دسته‌بندی پوشش سطح زمین. (کلیک کنید تا عکس بزرگ شود) (کلیک کنید تا تصویر بزرگ شود)
پوشش ابر
بیشتر سنجش‌گرهای ماهواره‌ای نمی‌توانند از ابرها عبور کنند (در واقع، نمی‌توانند پشت ابرها را ببینند) اگر در عکسی توده‌ای از ابر باشد، ممکن است معنایش این باشد که نتوانیم سطح زمین را واضح ببینیم. پوشش نیمه ابری ممکن است بخش‌هایی از سطح زمین را بپوشاند. ابر کامل این را غیرممکن می‌کند که اصلا بتوانیم چیزی ببینیم. ابرها ممکن است همه جا باشند، اما گستره‌ای که ممکن است ابر خلل وارد کند، بستگی دارد به آن منطقه از جهان که مورد توجه ما قرار گرفته و همچنین بستگی دارد به زمانی از سال که عکس‌ها گرفته شده‌اند. (تصویر ۱۱).
تصویر ۱۱: چنانکه در این عکس گوگل ارث پیداست، ابرها اجزای محوطه‌های باستان‌شناسی را روی زمین می‌پوشانند. در مکان‌های کوهستانی یا ساحلی، این پدیده بیشتر نمایان است. عکس © لندست/کوپرنیکوس. (کلیک کنید تا عکس بزرگ را ببینید. در عکسی که با ماهواره گرفته شده، ابرهای کوچک بخش‌های جداافتاده‌ای از یک منطقه ساحلی را پوشانده‌اند.
باستان‌شناسی در خطر: استفاده از دورسنجی برای حفاظت از میراث فرهنگی
باستان‌شناسی در خطر: استفاده از دورسنجی برای حفاظت از میراث فرهنگی
Reach your personal and professional goals
Unlock access to hundreds of expert online courses and degrees from top universities and educators to gain accredited qualifications and professional CV-building certificates.
Join over 18 million learners to launch, switch or build upon your career, all at your own pace, across a wide range of topic areas.
