خشت و سنگ

معمول‌ترین مصالح ساختمانی که در باستان‌شناسی غرب آسیا با آن روبرو می‌شوید، خشت و سنگ هستند. اگرچه مواد دیگر، مثل الوار، گاهی استفاده می‌شوند، چند فاکتور باعث می‌شوند تا خشت و سنگ ترجیح داده شوند. در زیر به این موارد می‌پردازیم.

خشت چیست؟

خشت در واقع یک بلوک آجری است که خاک رس زیادی را در خود جا داده است، و اغلب به آن کاه و سایر مصالح ارگانیک اضافه شده است. (تصویر ۱). وقتی که سفت می‌شود، چه در آفتاب خشک شود یا در تنور پخته شود، آجرهای سفتی ساخته می‌شوند که می‌توانند در ساختمان‌سازی به کار گرفته شوند (تصویر ۲). خشت همچنان در بسیاری از مناطق جهان استفاده می‌شود. (تصویر ۳-۴)

_{تصویر ۱: خشت‌های تازه ساخته شده، که برای ساخت یک ساختمان معاصر در عمان استفاده می‌شوند. توجه کنید که به خشت‌ها کاه اضافه کرده‌اند. عکس متعلق به کریستن هاپر.}

_{تصویر ۲: بخشی از یک دیوار تاریخی خشتی. عکس متعلق به کریستن هاپر.}

_{تصویر ۳: خانه‌های امروزی خشتی در مناطق روستایی هند. عکس متعلق به سایانتانی نئوگی.}

_{تصویر ۴: یک خانه خشتی در منطقه قونیه در ترکیه امروز. عکس متعلق به اسکار بیتون.}

از آنجایی که خشت نرم و تُرد است، به نسبت در مقابل آب و هوا آسیب‌پذیر است – به خصوص فرسایش باد و آب (تصویر ۵). وقتی که سازه‌های خشتی فرو می‌ریزند، توده‌ای خاک به وجود می‌آورند و اگر ساختمان‌سازی ادامه داشته باشد و اجازه داده شود که در طول زمان فرسایش ادامه داشته باشد، توده‌های مرتفع خاک پدید می‌آیند. این فرآیندی است که محوطه‌های تپه‌ای متمایزی را در سراسر آسیای غربی پدید می‌آورد که به عربی به آن «تِل» می‌گویند.

_{تصویر ۵: سازه‌های خشتی متروکه در یک دهکده مدرن تاریخی. به وسعت فروپاشی دقت کنید، ترک‌ها در بخش‌های مختلف خانه قابل مشاهده هستند، و شکاف‌ها در مصالح ساختمانی نرم به خاطر فرسایش باد و باران صیقل‌خورده‌اند. عکس متعلق به کریستن هاپر.}

باستان‌شناسان برای این که سازه‌های خشتی را تفسیر و بازسازی کنند، باید بفهمند که چه شیوه‌هایی برای ساخت محوطه‌هایی که به خوبی از آنها محافظت شده، به کار رفته. آنها همچنین باید بفهمند که این محوطه‌ها با چه نوع فرسایشی روبرو بوده‌اند.

در این منطقه، معماری خشتی به دوران نوسنگی پیش از سفال‌گری برمی‌گردد، یعنی وقتی که سازه‌های نِتيف هجدود و اریحا (تصویر ۶) با خشت‌های از یک سو صاف و از یک سو محدب (Plano-convex) ساخته شده بودند. مطالعات مردم‌شناختی و باستان‌شناختی نشان می‌دهد که مصالح خامی که برای تولید خشت‌ها به کار می‌رفته معمولا به تنهایی از خاکی تهیه می‌شده که در نزدیکی‌ زیست‌گاه‌ها قرار داشته.

_{تصویر ۶: معماری خشتی که در اریحا حفاری شده. عکس ای. سبکووسکی، پابلیک دامین، از طریق ویکی‌پدیا کامنز.}

سنگ به عنوان مصالح ساختمانی

سنگ یکی از مصالح عالی ساختمانی است و در طول تاریخ برای ساخت هر چیزی از پناه‌گاه‌های ساده گرفته تا بناهای باستان‌شناسی عمده به کار گرفته شده است. مثال‌ها خیلی گسترده هستند. از معماری عظیم به جا مانده در مصر (تصویر ۷) تا موآی در جزیره ایستر که اهالی راپا نوئی آنها را برپا کرده‌اند. معمولا، سنگی که استفاده می‌شود،‌ از منابع محلی تامین می‌شود. علاوه بر ساخت با سنگ‌هایی که در طبیعت پراکنده هستند، معماری با کنده‌کاری سنگ، که طی آن ساختمان‌ها در دل صخره‌ها ساخته می‌شوند، هم دیده شده‌اند، مثل پترا، یکی از محوطه‌های نبطی‌ها در اردن (تصویر ۸) یا غارهای آجانتا در هند.

_{تصویر ۷: معماری سنگی عظیم در اقصر مصر. عکس متعلق به:‌ سایانتانی نئوگی}

_{تصویر ۸: معماری کنده‌کاری سنگ در پترا، اردن. عکس متعلق به: سایانتانی نئوگی}

چه نوع مصالح ساختمانی مختلفی به طور تاریخی در محل شما وجود دارند؟ آیا شیوه‌های ساخت و ساز در طول زمان تغییر کرده‌اند یا ریشه در گذشته دارند؟ شرایط زیست‌محیطی و وضعیت منظری با چه نوع مصالح ساختمانی سازگار هستند؟