Y Cefndir: beth yw ymwrthedd gwrthficrobaidd?

Dolenni ar gyfer y gweithgareddau: stribed gomic, ymwrthedd bacterial, ymwybyddiaeth o wrthfiotigau a newid lliw, a phecynnau trafodaeth.

Mae meddyginiaeth gwrthficrobaidd yn gyffuriau sy’n helpu eich cyrff i frwydro haint drwy ladd y microbau sy’n cynnwys bacteria (meddyginiaeth gwrthfiotig), firysau (meddyginiaeth gwrthfiraol) a ffyngau (meddyginiaeth gwrthffyngol). Yn aml iawn maen nhw wedi eu creu o gyfansoddion sy’n dod o facteria a ffyngau eraill sy’n dinistrio neu’n cyfyngu ar dwf microbau penodol.

Mae gwrthfiotigau’n gyffuriau gwrthficrobaidd sy’n targedu bacteria yn unig. Doedden nhw ddim yn cael eu defnyddio rhyw lawer tan yr 1940au pan lwyddodd ymchwilwyr i’w troi nhw’n foddion y gellid eu defnyddio ar raddfa fawr. Am y tro cyntaf, roedd triniaeth effeithiol ar gael ar gyfer rhai o’r heintiau mwyaf difrifol, fel twbercwlosis, syffilis a niwmonia bacteriol.

Dydy gwrthfiotigau ddim yn lladd firysau na ffyngau am fod gan y rhain strwythur gwahanol. Oherwydd hynny, dydy gwrthfiotigau ddim yn gallu trin salwch firaol, fel peswch ac annwyd, neu anhwylderau ffwngaidd, fel tarwden y traed. Mae nifer o wahanol fathau o wrthfiotigau sy’n gweithio ar wahanol fathau o heintiau. Does gan y rhan fwyaf o wrthfiotigau ddim effaith ar y system imiwnedd.

Dyma esiamplau o wrthfiotigau:

• Amoxicillin
• Clarithromycin
• Trimethoprim
• Tetracycline
• Ciprofloxacin

Dydy cyffuriau lleddfu poen fel parasetamol, ibuprofen, asbirin a codeine ddim yn wrthfiotigau.

Mae’r fideo isod yn disgrifio sut mae gwrthfiotigau’n gweithio. Gallwch ei ddefnyddio mewn trafodaeth yn y dosbarth i blant hŷn (CA3-4)

Ar ôl bod mewn cysylltiad â gwrthfiotigau, gall rhai bacteria ddechrau gwrthsefyll y gwrthfiotigau ac ni allent gael eu lladd yn effeithiol ganddynt mwyach. Mae hyn yn achosi risg difrifol i’r iechyd oherwydd, heb wrthfiotigau da:

• Efallai y bydd angen gwrthfiotigau mwy tocsig neu driniaeth yn yr ysbyty ar gyfer heintiau cyffredin fel heintiau’r llwybr wrinol.
• Bydd y mwyafrif o lawdriniaethau, yn cynnwys toriadau Cesaraidd, yn llawer mwy peryglus i’w gwneud am eu bod yn dibynnu ar wrthfiotigau i atal heintiau.
• Efallai na fydd triniaethau sy’n gwanhau systemau imiwnedd pobl ac yn eu rhoi nhw mewn perygl o heintiau difrifol, fel triniaeth canser, yn ddiogel mwyach.
• Gall heintiau oedd yn hawdd eu trin ar un adeg, fel twbercwlosis, ddod yn llawer anoddach i’w trin.

Wyddoch chi? Roedd adroddiad yn 2016 yn dangos bod oddeutu 700,000 o bobl yn marw bob blwyddyn drwy’r byd i gyd oherwydd ymwrthedd gwrthficrobaidd (oddeutu 5,000 yn y DU). Os na fyddwn ni’n gweithredu, gallai hyn godi i 10 miliwn y flwyddyn erbyn 2050 ac arwain at gost fyd-eang gronnus o 100 triliwn o ddoleri UDA!

Fideo: Sut mae ymwrthedd i wrthfiotigau’n digwydd

Fideo: Ystyriwch wylio’r fideo hwn am y ffordd mae ymwrthedd i wrthfiotigau’n ymledu os hoffech addysgu cynnwys manwl i blant hŷn.

Mae crynodeb PDF o’r fideos i’w cael yn yr adran lawrlwytho isod.

I weld fideos tebyg, gallwch weld y casgliad yma. Mae’r fideos hyn yn rhan o gasgliad a luniwyd i helpu plant hŷn (dros 14 oed) i ddeall gwrthfiotigau a brechiadau a gallwch eu defnyddio yn y dosbarth, yn rhan o waith cwrs ac ar gyfer adolygu.